Có dễ đến hơn một
năm rồi tôi mới về thăm quê. Sau nửa ngày đường với bao nhiêu vất vả mệt nhọc
tôi và thằng cháu con cậu em út cũng đến nhà.
Cả nhà ùa ra đón . Ai cũng tranh nhau
ôm lấy tôi với thật nhiều yêu thương âu yếm. Người thì xót xa: “ Vất vả quá, có
lạnh lắm không em”? Người thì than vãn: “ Trời ơi chị tôi lấm lem vì bùn đất
quê nhà rồi nè”... Tất cả cứ tíu tít lên, tôi chẳng biết đáp lời ai cho kịp
nữa. Riêng cô em dâu út thì vừa ôm chị vừa nói: “Gớm mẹ cứ ngóng chị từ sáng
đến giờ đấy!” Tôi như bừng tỉnh, vùng khỏi vòng tay em dâu, chạy ùa vào trong
nhà ôm lấy mẹ “Con về đây rồi mẹ ơi”! Mẹ chẳng nói năng gì,mắt hình như ngân
ngấn nước, đưa tay vỗ vỗ khắp người tôi, lúc sau mới nói: “Chẳng béo lên được
chút nào. Thôi vào rửa ráy rồi còn ăn uống. Từ sáng tới giờ đói lả rồi còn
gì?”. Tôi hiểu là mẹ tủi thân vì con gái không hỏi han mẹ trước nên ôm mẹ chặt
hơn và ghé sát vào tai mẹ:” Con không đói đâu. Về đến nhà mình là thấy no nê
rồi nè”. Mẹ chửi yêu:” Bố cô!”
Tôi
lấy gói quà biếu mẹ và bánh kẹo đưa mọi người chia cho các cháu. Mẹ đỡ gói quà
rồi lại mắng : “ Mua làm gì nhiều thứ thế này, mẹ có ăn được đâu. Với lại các
em cô nó cũng mua cho tôi chả thiếu thứ
gì. Tôi chỉ mong vợ chồng cô và các cháu duới đó về thăm thôi. Thế hôm nay cô
về có một mình thôi à?” Tôi lại phải ghé sát tai mẹ và nói rất to: “ Con biết
mẹ chẳng thiếu thứ gì nhưng đây là quà của vợ chồng con. Mẹ dùng dần được mà.
Hôm nay con về có một mình thôi vì nhà con có việc bận. Mai cháu Lượng sẽ ở Hà
Nội về thẳng đây luôn vì hôm nay cháu vẫn phải làm việc mẹ ạ”. Chẳng biết mẹ có
nghe được hết không, vì mẹ nặng tai mà. Chỉ thấy mẹ gật gật ra chiều thông cảm
thì phải.
Tôi
vào nhà tắm, rửa chân tay mặt mũi. Nước ấm từ vòi hoa sen làm tôi thấy tỉnh táo, quang quẻ hẳn. Tôi cứ
thầm nghĩ. Có khi mình là người con bất hiếu thật ấy chứ. Này nhé, từ khi không
phải tham gia công việc đồng áng nữa, năm nào mẹ cũng bảo các em tôi đưa xuống thăm vợ chồng con cái tôi và ở chơi
khoảng một tuần đến mươi ngày. Thế mà từ khi lập gia đình đến nay, tôi chưa bao
giờ ở nhà với mẹ quá ba đêm . Như lần
này cũng vậy, vì có đám cưới thằng cháu đích tôn tôi mới về thăm mẹ mà cũng chỉ
dự định ở nhà vài ba hôm là cùng. Thế đấy, toàn vì những lý do chẳng to tát gì
nhưng hình như tôi vẫn không thể xa rời cái tổ ấm bé mọn của mình mà ở chơi với
mẹ lâu hơn. Biết tính tôi nên chả lần nào mẹ cố giữ làm gì. Chỉ nhắc rằng thỉnh
thoảng nhớ về thăm mẹ và các anh chị em. Tôi cứ vâng dạ nhưng vì say xe nên
thường để ông xã và các con về thăm nhiều hơn . Khi nào tôi về thì cũng đều
phải có người đưa đón bằng xe máy khá phiền hà. Mặc dù nếu tôi nói muốn về thăm
thì các em, các cháu ai cũng vui vẻ ra đón ngay. Nhưng tôi vẫn ngại ngùng khi
làm phiền mọi người.
Rửa
ráy xong, đang định vào ngồi chơi với mẹ chút nữa thì đã thấy em dâu dọn ra bàn
ăn một mâm cơm thịnh soạn với cả thịt gà, thịt bò, rồi chân giò hun khói... đĩa
nào đĩa ấy cứ đầy tú ụ cả lên. Vừa sắp xếp lại bàn ăn, cô em vừa nhắc: “ chị
vào mời mẹ ra xơi cơm thôi”. Tôi vào mời mẹ. Đang ngồi ở sa lon, Mẹ vịn thành
ghế đứng dậy. Tôi chạy lại đỡ, mẹ gạt đi. “
Mẹ đi được, cô cứ vào dọn mâm với em đi”. “Em nó dọn xong rồi mẹ ạ”, vừa trả lời mẹ tôi
vừa dắt mẹ ra bàn ăn . Mẹ chỉ ăn một lưng cơm với chút thức ăn rồi uống ít canh
là thôi. Thấy vậy tôi nhắc, “ Mẹ ơi, mới một lưng thôi mà”. Chả là từ vài năm
nay, bữa nào mẹ cũng ăn hai lưng. Mới hồi tháng tám năm ngoái, xuống nhà tôi
chơi, mẹ vẫn giữ thói quen ăn uống đó .
Em dâu thanh minh:
“ Mấy tháng nay rồi mẹ chỉ ăn một lưng thôi chị ạ. Em hỏi hay tại con nấu không
ngon, thì mẹ bảo: không phải, mẹ không ăn thêm được. Ăn quá khó chịu lắm”. Nghe
vậy, tôi năn nỉ, “hôm nay thức ăn ngon mẹ cố ăn chút nữa đi”! “ Mẹ không cố
được cô ạ. Hôm nào em cô nó cũng nấu đồ ăn ngon chứ cứ gì hôm nay”. Mẹ vẫn hay
ca ngợi con dâu kiểu đó. Tôi cười và nháy mắt với em dâu, hắn cũng cười. Mẹ tôi
vốn hiền lành và hiểu biết nên xưa nay ăn ở chẳng mất lòng ai bao giờ. Có tám
người con, ba trai, năm gái; cả dâu , rể vào nữa là mười sáu ( trong đó gồm đủ
ba loại con: con em, con anh, con chúng ta) mà ai mẹ cũng quý cũng thương như
nhau. Vì thế, mọi người đều kính trọng mẹ, không ai có thái độ hay lời nói
không phải với mẹ bao giờ. Như bà chị gái, con riêng của dượng, vốn bằng tuổi tôi nên từ nhỏ bao giờ mẹ cũng may
sắm cho hai chị em như nhau. Đi đâu cũng cho đi cùng. Đến khi chị tôi lập gia
đình, lúc sinh nở, mẹ chăm sóc rất chu đáo. Vì thế khi mẹ yếu đau, chị còn chăm
mẹ hơn tôi. Vì chị ở gần lại khỏe mạnh nhanh nhẹn chứ không yếu ớt và chậm chạp
như tôi. Quý trọng mẹ nên chị cũng thương yêu tôi lắm. Từ nhỏ chị đã luôn nhận
việc nặng về mình, nhường việc nhẹ cho tôi. Ngay cả bây giờ hai chị em đều đã
ngoài sáu chục tuổi rồi, nhưng khi đi cùng nhau nếu qua chỗ lội chị vẫn ghé
lưng đòi cõng tôi. Chị bảo: “dì đi dép cao lại không quen chân lấm tay bùn để
chị cõng, chị còn khỏe lắm. Mấy đứa con dâu nhà chị chẳng đứa nào khỏe bằng chị
đâu. Mẹ hay xuống đây chơi mẹ biết đấy. Buổi trưa chị còn đi lôi được mấy bó
củi từ trên rừng về ấy chứ. Chị chả yếu đau bao giờ dì ạ”.
Nhưng có lẽ, mẹ tôi hợp nhất với nàng dâu út,
nên dù đến nhà con nào chơi, cũng chỉ vài bữa là mẹ đòi về ngay. Chỉ có tôi lấy
chồng xa nhất nên mẹ ở chơi lâu hơn. Có
lần mẹ đòi về, tôi nửa nạc nửa mỡ: “ Bây giờ mẹ làm gì có nhà riêng mà đòi về.
Đấy là nhà cậu Lập chứ, mẹ ở đó thì cũng như ở nhà con hay nhà bất kì một con
nào của mẹ thôi sao phải đòi về nhà”? Mẹ chẳng giận đâu chỉ phân trần. “ Tôi ở
với em cô nó quen đi rồi” Đấy mẹ cứ hài hòa như thế thì ai mà giận được kia
chứ.
Nhớ ngày còn hợp tác xã, khi chia điểm bao giờ
mẹ tôi cũng xin rút điểm trước thế mà đến lúc chia nếu thiếu một vài điểm nữa
mới chia đều được là mẹ lại xin rút nữa.Tôi vốn thẳng tính, nhiều khi thấy mẹ
nhún nhường quá tôi bực lắm. Lúc về nhà tôi nói điều bực bội đó ra, mẹ lại bảo:
“ Một điều nhịn chín điều lành con ạ”. Không chịu , tôi cãi lại: “mẹ cứ thế để
người ta lấn tới à”?. Mẹ lại thủng thẳng: “Ai nhất thì tôi thứ nhì. Ai mà hơn
nữa tôi thì thứ ba”. Càng bực hơn tôi nặng lời: “ Mẹ cứ nhũn như con chi chi
thế , để họ vừa được hơn rồi còn khinh thường cho ấy chứ nhất với chả nhì nỗi
gì?”. Lúc này mẹ mới nghiêm giọng lại và nói: “ Đời mẹ quan sang đã trải bị
mang đã từng rồi. Mẹ biết cư xử thế nào là hợp lẽ. Con không phải dạy mẹ”. Tôi
không dám cãi gì thêm nữa nhưng trong bụng thì vẫn còn hậm hụi lắm.
Công bằng mà nói vì mẹ tôi vốn con nhà nho lại
là con một nên ngoại tôi chiều mẹ lắm. Thuở nhỏ mẹ được đi học, chả phải làm
ruộng bao giờ, khi lấy chồng thì bố tôi
giàu có nên mẹ cũng chỉ phải trông nom người làm thôi chứ có phải làm
đâu. Rồi thời thế thay đổi, gia đình tan
nát . Mẹ đi bước nữa, lúc này mới phải tập làm ruộng. Mẹ làm chậm hơn mọi người
nhưng cẩn thận và khéo lắm. Hàng lúa mẹ cấy cứ thẳng băng đều tăm tắp; những
lượm lúa mẹ gặt cũng bằng chằn chặn, luống đỗ, luống lạc, mẹ làm cũng phẳng phiu lại hơi có chút roi lòng riếc chứ
không mấp mô hay trũng giữa bao giờ, trông đẹp mắt mà dễ thoát nước nữa. Nhưng
ở cái thời làm ăn hợp tác ấy người ta chỉ cần nhanh thôi chứ không cần đẹp, nên
mẹ rút điểm là hợp lẽ. Thế mà lúc đó tôi
vẫn thấy tức tối và không thể nào chấp nhận được trước sự biết điều và nhún
nhường của mẹ. Giờ hiểu đời và hiểu mẹ hơn thì mẹ lại già mất rồi không thể tâm
tình thủ thỉ cùng mẹ như xưa được nữa. Mỗi lần nói chuyện riêng với mẹ thì cứ
phải nói to cho cả xóm nghe mà mẹ cũng chỉ nghe lỗ mỗ, câu được câu mất.
Nhìn mẹ loay hoay
đứng dậy rồi lại vịn vào bất cứ chỗ nào có thể vịn được để đi từ nhà trong ra
nhà ngoài; lại nghe tiếng thở có vẻ nặng nhọc của mẹ tôi thấy người già thay
đổi thật nhanh. Mới cách đây khoảng tám,
chín tháng gì đó, xuống nhà tôi chơi, mẹ vẫn ngồi đọc sách hàng buổi chẳng cần
kính . Khi tôi làm bữa, mẹ thường nhặt rau dưa giúp , khá nhẹ nhàng nhanh nhẹn.
Tôi đưa mẹ đi chơi thăm những người già quanh xóm . Ai cũng khen cụ khỏe, trẻ
hơn cái tuổi ngót chín mươi nhiều. Nhiều người khen da cụ trắng trẻo hồng hào
và nét nào ra nét ấy, con gái cụ còn lâu mới được bằng cụ. Điều này thì đúng
đứt đuôi con nòng nọc rồi . Mẹ vốn là hoa khôi thời xưa còn tôi thì giống hệt
bố làm sao bì với mẹ được.
Những khi mẹ xuống
nhà tôi chơi, ông xã tôi thường nhắc, “ mẹ già rồi ăn chẳng được bao nhiêu, chỉ
cần tình cảm thôi. Vì vậy em hãy thường xuyên trò chuyện với mẹ”. Tôi cãi, “
nói mẹ có nghe được gì đâu. Nói chuyện với mẹ cứ phải gào to như cãi nhau, rát
cả cổ họng”. Ông xã lại bảo: “ em rõ thật là, mẹ không nghe được thì mình ngồi
nghe mẹ nói. Người già cần tâm sự, sẻ chia lắm”. Tôi lại cười cợt, “ tại anh
cũng già rồi nên anh hiểu rõ chứ gì” ? Nói vậy để thử lòng chồng thôi chứ thấy
chồng biết quan tâm đến mẹ tôi thích lắm và càng thêm vì nể chồng hơn. Do vậy,
chúng tôi thường dành thời gian ngồi trò chuyện cùng mẹ. Có khi tôi mở đầu cho
buổi trò chuyện bằng một câu hỏi khá ngô nghê:
“ Mẹ ơi, sao mẹ chẳng truyền cho
con những điều tốt đẹp của mẹ mà lại dành trọn vẹn cái nết chậm chạp cho con
thế?”. Mẹ mỉm cười rồi thủng thẳng : “ Con gái giống cha giàu ba đụn” Mẹ chưa
dứt lời, tôi đã cãi lại ngay như sợ ai nói mất phần vậy : “ Thế nhưng con có
giàu đâu?”. Mẹ bảo “ Vợ chồng cô nghèo nhưng nghèo sướng”
- Gớm lại còn có
thứ nghèo sướng nữa hay sao hả mẹ?
- Ừ, mẹ vừa nói vừa mủm mỉm cười, vợ chồng cô
cứ đến tháng lại lĩnh lương. Gọi là đi làm thì còn diện váy vớ và son phấn nữa
chứ .Các em cô ấy à tuy có nhiều tiền thật đấy nhưng đầu tắt mặt tối chưa buông
dầm đã cầm chèo rồi ấy chứ. Chậm chạp như cô ở quê có mà chết đói!
- Mẹ cũng chậm đấy
thôi mà có chết đói đâu? (tôi cãi lại)
Ông xã tôi lừ mắt
và sẵng giọng:” Nói năng với mẹ như thế à?” Rồi quay sang mẹ tôi, chàng dịu
giọng: “ Mẹ cứ chiều nhà con, sinh hư đấy mẹ ạ”
Mẹ bảo: “ Cứ thương
nó mồ côi cha từ tấm bé nên tôi cũng nuông chiều nó thật. Nhưng nếu nó hỗn với
bác và các cụ bên nhà thì bác cứ đánh, tôi chả bênh đâu”. Dừng một lát mẹ lại
tiếp : “ Nhưng mà nó nói cũng đúng bác ạ. Tôi làm ăn chậm chạp lắm nhưng có bị
đói bao giờ” (chỉ trừ hồi cải cách thì bị đói là do họ tịch thu hết chứ cũng
chẳng phải tại mình chậm nên không có cái ăn). Rồi mẹ chép miệng và nhẩn nha
như vừa nói vừa nhìn lại cái thời xa xưa ấy : “ Đúng là thời thế, thế thời. Bây
giờ thì ca ngợi người biết làm giầu còn thời xưa thì khổ vì giầu có bác ạ. Như
bố cái Thu đấy chết oan uổng vì giầu có mà là giầu có do bàn tay làm ra chứ có
ăn không ăn hỏng hay cướp bóc của ai cho cam. Tiếng rằng có thuê người làm
nhưng trả công xá đầy đủ lại còn nuôi cơm tử tế chứ có bạc đãi ai bao giờ. Mẹ
già con Thu bà ấy làm ăn giỏi giang và khéo léo lắm. Từ thuở con gái bà ấy đã
có gánh hàng tấm ( hàng vải vóc ấy). Lấy chồng bà ấy vẫn giữ nghề buôn bán góp
phần mở mang thêm điền địa, sản nghiệp cho gia đình nhà chồng. Rồi một tay bà
ấy cai quản kẻ ăn người làm và thu vén, định liệu mọi việc trong nhà . Chứ bố
con Thu thì làm quan tận mãi Kiến An cơ, thỉnh thoảng mới về. Công việc nội trợ
bà ấy cũng khéo léo lắm. Muối dưa thì
nước dưa cứ vàng ong, thơm ngon. Làm tương cứ ngọt như chè, làm mắm cua, mắm
cáy thì đỏ như son ấy và thơm lựng . Quả cà bà ấy muối cũng trắng phau, giòn
tan. Tôi học được ở bà ấy nhiều lắm. Còn người làm và kẻ ăn người ở thì nể bà
ấy lắm. Họ cứ bảo nhau trộn cơm với nước dưa hay nước tương, nước cáy bà lớn
làm đều ngon. Ăn mãi không chán. Mà họ ăn khỏe lắm cơ chứ không như bây giờ.
Dưa lấy ra bát ô tô thế nhưng mỗi bữa cũng phải lấy hai ba lần ấy chứ. Có người
đông con khi về , mẹ già con Thu còn sai người gói thêm dưa hoặc múc nước cáy
và chút đồ ăn để họ đem về . Ai cũng : tạ ơn bà lớn rối rít.
Nhưng đời vốn phù thịnh chứ chẳng ai phù suy.
Ngày còn giầu có thì ai cũng thích đến làm thuê rồi còn nói nếu không được cụ
giúp thì gia đình con chết vì khốn khó. Ơn này sống để dạ, chết mang đi... Thế
mà đến khi cải cách thì tố cáo đủ diều xấu xa. Mà họ cứ ăn đứng dựng ngược lên
cơ chứ. Như cái nhà chú Thụ,( mẹ chú ấy là em họ với bà nội cái Thu), mắt lòa,
chồng mất sớm, mẹ góa con côi, ruộng nương không có , chả làm gì nên ăn, bố con
Thu thương tình đón cả hai mẹ con về nuôi. Đến khi bà cụ mất còn làm ma chay tử
tế lắm. Ấy thế mà đến khi cải cách chính người con tố cáo:” Mày bóc lột mẹ con
tao, bắt mẹ tao làm việc nặng nhọc đến chết...” Khốn khổ bà cụ bị lòa đến đi
còn phải dắt thì làm được việc gì. Thỉnh thoảng bà cụ có sờ lần bện cái chổi mà
bố con Thu về nhìn thấy là lại mắng mọi người sao lại để thím làm thế. Ông ấy
nhân đức lắm cơ. Tiếng là quan đấy nhưng mà lại rất thương con quý cháu chứ
chẳng quan cách hách dịch gì đâu. Thế mà cái số hiếm hoi, mẹ già con Thu bị
bệnh báng không sinh con được. Thương chồng, bà ấy mới đến nói với chú ruột
mình, tức là ông cụ sinh ra tôi cho tôi về làm thứ. Ông cụ vốn là nhà nho, lại
có mỗi mình tôi nên cũng mong gả vào nhà khá giả , nhân đức để con được nương
nhờ. Thấy cháu mình nói, gia đình chồng nhân từ tử tế, quý người chứ không hơm
của, thì cụ bằng lòng ngay. Tôi lấy bố con Thu từ khi mười tám, đến năm hăm sáu
tuổi mới sinh con Nhung .Nhưng chỉ được hơn một tuổi thì con bé lên sài bỏ mất.
Năm hăm tám tuổi mới sinh con Thu, ở nhà thương Phướn. Bố con Thu cứ ôm con vào
nói với cô hộ sinh là có thuốc tiêm chủng gì thì tiêm cho cháu, tôi hiếm hoi
lắm. Bấy giờ chẳng như bây giờ đâu, đàn ông ít
bế con lúc vợ mới sinh lắm huống hồ là ông ấy vốn trước đây từng làm
quan.
Khi lấy tôi về, ông
ấy cho đón luôn cả ông cụ, bà cụ thân sinh ra tôi về phụng dưỡng chu đáo lắm.
Ông cụ nhà tôi râu trắng như cước, da dẻ hồng hào dáng người nho nhã thư thái ,
nhưng phải cái tội ăn hay bị nghẹn. Mỗi lần như vậy, cụ lại xách cái ghế ra
ngồi ở sảnh, một lúc, hết nghẹn lại vào ăn tiếp, Những khi bố con Thu có nhà
đều đỡ cụ và vuốt ngực cho cụ. Hôm ấy, cụ cũng bị nghẹn như mọi khi. Nhưng lâu
quá không thấy vào, tôi ra vuốt ngực thì cứ thế cụ ngả người ra rồi đi. Bố con
Thu lo ma chay rất chu tất. Dù sau cách
mạng, gia đình chẳng còn được bề thế như xưa nhưng vẫn mời khách hàng huyện và
đãi đọa họ mạc đâu ra đấy. Thế mà, đến
khi cải cách, các ông đội, mời tôi đi học tập đấu tố cứ bảo rằng, mẹ con tôi là
vợ lẽ con thêm, nếu đấu tố thì sẽ được chia nhà cửa ruộng đất. Nếu không thì bị
đuổi ra đồng. Tôi bảo nhưng ông ấy có tội gì với tôi mà tôi đấu tố? Họ bảo: “
thì ông ấy chẳng đấm chết ông cụ nhà chị là gì”. Tôi phân trần, không có chuyện
đó đâu, bố tôi mất là do bị nghẹn thôi. Họ lại bảo: “ thì vợ chồng ông ấy bạc đâĩ
mẹ con chị”. Nhưng tôi nghĩ ông ấy nào có bạc đãi gì tôi. Nên tôi nhất định không chịu đấu tố. Thế là,
bố con Thu thì bị xử, nhà cửa, của nả bị tịch thu hết. Còn tôi cùng với bà cụ
thân sinh ra tôi rồi mẹ già con Thu và con Thu lúc đó mới hơn hai tuổi đầu bị
đuổi ra khỏi nhà. Ở giữa cánh đồng không mông quạnh bác ạ. Tôi nhờ vả mấy người
cùng cảnh ngộ dựng cho túp lều bán mái lợp rạ, hở huếch hở hoác, đêm thì trông
thấy cả trăng sao ấy mà. Đúng là một cái nhà trên không nóc dưới không giường
đấy.
Một nách, mẹ già
con thơ lại còn mẹ già con Thu bị xốc mạnh vì gia cảnh nên ốm lắm chẳng làm gì
được,tôi đi buôn thúng bán bưng kiếm chả đủ ăn. Con Thu đội bát đi xin, nhiều
người thương tình cũng cho. Được bát cơm đầy, nó lại đội về. Mẹ con Thu không
chịu ăn . Chị ấy cứ nhường cụ già rồi lại bảo tôi : “Đẻ em ăn đi rồi còn phải làm nuôi con, tôi yếu đau chả
thiết ăn, với lại không làm gì nên không đói “ (hồi đó con Thu gọi tôi bằng đẻ
và gọi chị cả bằng mẹ bác ạ). Đói khát rồi bệnh tật và đau đớn vì thời thế, mấy
tháng sau ngày bố con Thu bị xử thì chị ấy cũng ra đi. Tối hôm đó chỉ có tôi và
mấy người cùng cảnh bó chị ấy vào chiếc chiếu rồi bác binh Khài mượn được một
chiếc thuyền chở chị ấy đi an táng, thật cám cảnh! Chẳng ai dám khóc to, chỉ
lặng lẽ mà đưa đi. Con Thu thì kêu toáng lên không cho bó mẹ nó vào, không cho
chở mẹ nó đi. Khổ thế cơ chứ!
Chỉ còn lại ba mẹ
con bà cháu lần hồi nuôi nhau. Bà ngoại ở nhà trông cháu. Tôi vẫn chạy chợ và
đã kiếm được đủ ăn. Thương con bé mồ côi mồ cút, cơ cực nên tôi thường mua bánh
giò và giò về cho. Nó thích lắm. Cho nên cứ thấy tôi về, bà lại gọi cháu: Con
đẻ mày đã về rồi Thu kìa. Thế là nó lẫm
chẫm chạy ra đón và hỏi: “ Đẻ ơi có giò không, có bánh giò không?” Hôm ấy, về
đến sân rồi mà chẳng thấy động tĩnh gì, tôi linh cảm có điều chẳng lành, hốt
hoảng gọi: Mẹ ơi, cháu đâu? Con bé chạy ra khóc òa lên nhểu nhảo nói: Đẻ ơi bà
chết rồi! Tôi nhủn người ra, bỏ quang gánh chạy vào. Bà cụ mặc quần áo sạch sẽ
tinh tươm nằm như đi ngủ. Con Thu kể :” Bà tắm xong , bảo con ngồi đây rồi bà
ngủ. Con gọi bà không thưa. Bà chết rồi”. Khổ thế đấy. Con bé đã biết bố chết,
mẹ chết nên giờ gọi bà không thưa nó cũng biết là bà chết, Thế là trong vòng
chưa đầy một năm giời (từ tháng bảy 1955 đến tháng hai 1956) tôi phải tự tay
chôn cất ba người thân yêu nhất ( chồng, chị cả rồi mẹ đẻ). Giờ nghĩ lại, tôi
vẫn không hiểu ai đã mang cho tôi nghị lực để tôi vượt qua cái thời kinh khủng
ấy bác ạ. Bà cụ mất thì không phải giấu giếm như chị cả, vì cụ không thuộc diện
thành phần. Cụ được mấy người bà con họ hàng đi đưa, lại được bác biểu Ngũ mang cho cỗ ván cũ nên đám tang cũng
không đến nỗi nào.
Chỉ còn lại hai mẹ
con, chú ruột con Thu, cũng thuộc diện gia đình địa chủ mới cho con gái chú ấy
sang ở với bác để trông chị. Một hôm, tôi đi chợ về thấy mấy thằng bé con chạy
từ trong nhà ra, hai chị em nó bế nhau ngủ trên võng, một con gà chết đã bốc
mùi để ngay trên mặt con Thu. Tôi tức quá mới chửi: Tiên sư chúng bay, chúng
bay độc ác thế, con tao có tội tình gì mà chúng bay vứt gà chết lên mặt con
tao! Thế là bọn cốt cán xông vào nhà trói tôi điệu ra đình.Đến tối thì mời dân
làng tới hỏi tội và kiểm thảo tôi vì tội dám thóa mạ con em nông dân đấy. Rõ
thật là thời buổi nhiễu nhương chẳng còn phải trái đúng sai gì nữa. Chỉ còn
những “ ông bà nông dân” tha hồ diễu võ dương oai và “ bọn quan lại cường hào”,
những người vốn trước đây tạo công ăn việc làm, thậm chí là phát chẩn thóc gạo
cho dân giúp họ vượt qua nạn đói ( 1945); Quyên góp vàng bạc cho kháng chiến,
kiến quốc thì bây giờ bị gọi là thằng nọ con kia, bị đấu tố, tước đoạt tài sản,
bị giết chóc thảm thương.
Tệ hơn nữa là bọn
trẻ con, chúng nhiễm thói xấu của người lớn nên
cũng như phát cuồng. Cứ thấy con cái gia đình thành phần đâu là đả đảo,
là hoạnh họe bắt phải chào chúng là ông bà nông dân. Nhớ khi, bố con Thu còn ở
trong tù, tôi cho nó vào thăm, nó bi bô kể với bố: Bố ơi thằng Hoằng đả đảo con, bắt con gọi ông nông dân. Bảo đổ mực vào mặt con. Con sợ lắm. Bố về đánh nó
đi. Ông ấy chỉ ôm con vào lòng và nói trong nước mắt:”Tội nghiệp con tôi” ( Chả
là ông nội thằng Hoằng là anh ruột bố con Thu, ông ấy mất lâu rồi, gia đình nhà
Huy con trai ông ấy không thuộc diện thành phần, nhà tôi vẫn cưu mang và trước
đó thì bọn con cháu vẫn nể phục bố con Thu lắm). Đấy đến con cháu ruột thịt nhà
mình còn thế nói chi người ngoài. Ngày ấy những người thành phần đi đâu cũng
len lén cúi mặt chứ chẳng dám ngẩng đầu nhìn ai. Khổ lắm !
Tôi cắt ngang câu
chuyện: “ Mẹ ơi, mẹ cứ ôn nghèo kể khổ thế biết khi nào cho hết được ? Mà mẹ
cũng chỉ khổ mỗi cái đận ấy thôi chứ trước và sau đó mẹ đâu có khổ gì”?
- Ừ có thế thật.
Thuở còn trẻ mẹ chả phải làm gì sất, lại còn được học hành nữa chứ. Đi học thì
diện bít tất phin, giày cườm ô đầm chứ chẳng lúi sùi đâu. Đi đâu ông cũng đưa
mẹ đi cùng. Bạn của ông là những ông đồ nho thích thơ phú lắm. Có lần đi chơi
trên bờ đê sông Luộc, gặp một cô gái mặc tân thời đi ngược chiều, gió thổi mạnh
làm tà áo bay tung lên. Thế là các cụ đố nhau làm thơ vịnh. Ông muốn khoe con
nên bảo mẹ làm một bài thơ.
- Thế mẹ có làm
được không?
- Mẹ làm được. Đọc
xong các cụ khen lắm .
- Mẹ còn nhớ không,
đọc cho chúng con nghe đi mẹ
- Nhớ chứ. Có bốn câu thôi mà. Rồi mẹ đọc:
"Triền đê thiếu nữ bước chênh vênh
Gặp lúc phong trần hóa hớ hênh
Đã tưởng hoa đào phong kín nhụy
Nào ngờ ngọn gió cũng đa tình"
- Khiếp sao mẹ còn trẻ mà làm thơ già thế?
- Thì ngày trước học làm thơ tứ tuyệt mà lại.
Hơn nữa mẹ đi hầu chuyện với bạn của ông con nhiều nên mới thế
- Mẹ xinh đẹp, lại
được đi học nữa, sao lại bằng lòng lấy bố con. Bố đã hơn mẹ trên hai chục tuổi
mà mẹ lại còn phải làm thứ nữa?
- Vừa nãy mẹ chả kể
rồi còn gì. Tại mẹ già con mai mối và ông bà đã đồng ý rồi. Thời trước, cha mẹ
đặt đâu con ngồi đấy chứ có ai dám trái lời. Với lại bố con giàu có và tài
giỏi, lấy đâu chả được vợ trẻ đẹp.
- Có khi ông bà
ngoại ham của cũng nên ấy mẹ nhỉ?
- Mẹ xua tay và nói
vội vã; Không đâu! Ông là nhà nho trọng khí tiết chứ tuyệt nhiên không ham của.
Tôi lại chớt nhả : “ Thế mẹ yêu bố con hơn hay yêu dượng hơn”?
Mẹ ngó lơ chỗ khác
và quay qua quay lại như tìm một vật gì. Hình như mẹ muốn né tránh câu hỏi của
tôi. Thấy vậy, tôi cũng không nỡ làm khó mẹ thêm nữa. Không khí buổi trò chuyện
có vẻ chùng xuống. Lúc sau mẹ mới quay ra phía tôi và nhỏ nhẹ: “ Dượng tuy
không tài giỏi giàu có như bố con nhưng cũng là người đức độ, thương vợ quý con
lắm. Ông ấy coi con như con đẻ và nuôi dưỡng con chu đáo, suốt bao nhiêu năm có
đánh đập, mắng mỏ con bao giờ đâu”.
Tôi ngắt lời mẹ:
“Con hiểu điều đó mẹ ạ. Con chỉ muốn biết mẹ yêu ai hơn thôi mà?”
- Thời của mẹ chưa
biết yêu là thế nào. Nhưng đến bây giờ mẹ vẫn cứ thương bố con. Tài giỏi, giàu
có, đức độ thế mà hiếm hoi. Mẹ già con mắc bệnh không sinh được đã đành, hơn
chục năm trời làm bạn với bố con, mẹ cũng không thể sinh cho ông ấy một người
con trai để nối dõi tông đường. Mẹ thấy có lỗi với ông ấy lắm.
Nghe mẹ nói vậy,
tôi cũng rưng rưng. Phần thương bố, phần tủi phận mình. Giá tôi là con trai thì
linh hồn bố cũng được an ủi đôi chút.
Hình như thấy hai mẹ con tôi đều lặng lẽ buồn
thương nên ông xã tôi mới lên tiếng để an ủi mẹ vợ: “ Không phải lỗi của mẹ
đâu. Tại số trời thôi mẹ ạ”.
Mẹ nhẩn nha từng
tiếng một : “Có lẽ tại cái số thật bác ạ”. Ngừng một lát rồi mẹ lại tiếp: “ Hồi
đó tôi mà có con trai thì sung sướng quá. Chị cả cũng mong có con nối dõi nên
cứ giục tôi đi với chồng. Lúc đó, ông ấy nhậm ở tận Kiến An cơ. Tôi ra ngoài đó
luôn, chỉ chơi thôi lại còn được hưởng mọi thứ của ngon vật lạ, được mọi người
ra thưa vào bẩm thế mà có sinh được con đâu. Hơn chục năm trời chỉ sinh được
hai mụn con gái thì lại bỏ mất một. Sau này đi bước nữa đã nghèo khó thiếu thốn lại vất vả nữa thì cứ
đẻ sòn sòn một mạch ba trai ba gái và nuôi được cả.
- Thế là tiền vận
và hậu vận mẹ đều sướng, chỉ khổ mất một chút trung vận thôi mẹ nhỉ? ( Ông xã
tôi nói với mẹ)
- Vâng, nhờ giời,
tuy mấy loại con nhưng được cái anh chị em chúng nó thương yêu đoàn kết với
nhau lắm. Cả làng cả xóm chẳng ai thấy chúng cãi nhau bao giờ. Mọi người thường
lấy chị em chúng ra làm gương để giáo dục con cái nhà họ nữa ấy chứ. Đến bây giờ thì đứa nào cũng khá giả cũng
đông vợ đủ chồng, đông con đủ cháu cả.
- Tầm tuổi mẹ, chắc
mẹ sướng nhất làng rồi mẹ nhỉ?
- Mẹ vui vẻ bộc
bạch: “ Tầm tuổi tôi bây giờ ở làng còn có vài người thôi. Nhưng họ đều yếu đau
chẳng đi lại chơi bời đây đó như tôi được đâu bác ạ. Tuy giời bắt tội tôi phải
đi hai lần đò. Nhưng lại cho tôi gặp được hai người chồng tốt . Rồi trời cũng
thương mà cho tôi tám người con, gái
trai đủ cả. Hiện thời là tôi có 26 cháu nội ngoại(chưa kể dâu dể), 27 chắt và
mới có một chút nữa. Ngưng một lát, mẹ lại nhấn nhá: “ Nhà người ta đông con
cháu thế thì thể nào cũng có đứa không chứng nọ thì tật kia. Nhưng, tạ ơn Trời
Phật, con cháu nhà thì đứa nào cũng khỏe
mạnh, lành lặn, no đủ và ngoan nết cả. Bây giờ có nhắm mắt xuôi tay tôi cũng
thanh thản lắm rồi”.
Nhìn gương mặt rạng
ngời của mẹ, tôi hiểu là mẹ đang rất hạnh phúc rất tự hào khi nói về con cháu
của mình. Chao ôi, thế mà đã có lúc vì thương mẹ vất vả hay vì tính ích kỉ của
mình tôi đã nghĩ;” Giá mà mẹ đừng đi bước nữa... Giá chỉ có hai mẹ con thôi thì
cuộc sống sẽ đẹp đẽ, vui vẻ và yên hàn biết bao”. May mà tôi không nói cái ý
nghĩ đó ra với bất kì ai, kể cả mẹ.
20-8-2014
Song Thu
